पराधीन

'दैवजात दुःखे भरता, दोष ना कुणाचा

पराधीन आहे जगती, पुत्र मानवाचा' 

आमचा गंजका रेडिओ खरखरत होता. माझ्या मनात इमल्यावर इमले चढत होते. मिसरूड फुटायच्या वयात असेन मी तेव्हा. पण तेव्हाच नाही, मला कळतंय तेव्हापासून माझ्या बुद्धीची चाल तिरकीच. अडलेला माणूस आधीच नरम असतो. त्यात तो देवभोळाअसेल तर बुद्धी गहाण. हे मला फार पूर्वी लक्षात आलं. तोच नियम मलाही लागू आहे, हे समजत होतं, पण उमगलं फार नंतर. 

घरात दारिद्र्य तळ ठोकून होतं मला आठवतंय तेव्हापासून. त्यात माझ्या बापाला तेच आवडायचं. सगळा गाव त्याला संत म्हणायचा, यातच खुश होता तो. संतांची पोरं साली उपाशी असतात. लोकांना काय जातंय डोक्यावर घ्यायला. देवळात पुजारीहोता माझा बाप. चवली पावलीची मिळकत. त्यात लोकांचा पुळका.  पत्रिका फुकट सांगायचा. पूजा बिजा सांगायला गेला तर देतील ती किडूक मिडूक दक्षिणा घेऊन घरी यायचा. आई तणतण करत कसंबसं निभवायची. तिला सवाष्ण म्हणून सणासुदीला बोलवत तेव्हा खणानी ओटी भरत. पाप ते. तिच्याकडं खण बरेच झाले होते पण पातळं २. मग ती बापाला कळू न देता देवळाबाहेर देवीच्या ओटीसाठी खण विकायची. 

देवळाच्या आवारातच आम्ही राहायचो. महादेवाचं प्राचीन मंदिर. अख्ख्या दगडाचं भक्कम बांधकाम होतं. पाऊल पायरीवर ठेवलंकी थंडगार वाटायचं. आत आवाज घुमायचा. गाभाऱ्यात बाहेरच्या जगाचा विसर पडायचा. धुपाचा वास, दगडी पिंड, तिच्यावर पडणाऱ्या अभिषेकाच्या संततधारेचा आवाज, तिचे अंगावर उडणारे तुषार आणि गाभाऱ्यातली ती गूढ शांतता. मला ते सगळं आवडायचं का नाही माहित नाही. पण या मंदिरात गर्दी खेचण्याचं बळ आहे असं मात्र वाटायचं. आमचं गावही मोक्याच्या ठिकाणी होतं. सोनगढीला जाताना घाटाच्या खालच्या बाजूला गाव लपलं होतं. सोनगढीला उन्हाळ्यात मुंबई-पुण्याच्या लोकांची गर्दी असे. थोडा गवगवा केला असता तर गावातही गर्दी वाढली असती. चार पैसे मिळाले असते. बापाकडे मी याची वाच्यता केली तेव्हा तो २ दिवस उपाशी झोपला होता. असली करंटी अवलाद पैदा केल्याबद्दल स्वतःलाच शिक्षा देत होता. शेवटी माझ्याही डोक्यात सणक गेली. मी तडक आईला घेऊन केरव्याला तालुक्याच्या ठिकाणी निघून आलो. 

जे आमच्या देवळात करता आलं नाही ते केरव्याला निनाई देवीच्या देवळात करू लागलो. पूजासामनाचं दुकान टाकलं. तिथपासूनच वाट वाकडी झाली. देवाला वाहिलेले हार, नारळ पुन्हा बाहेर आणून विकायचो. तीर्थ प्रसाद म्हणून नळाचं पाणीआणि खोबऱ्याचे तुकडे खपवायचो. बापाकडून कानावर पडलेले जे काही मंत्र, श्लोक लक्षात होते ते सांगून पैसे लाटायचो. अभिषेक, प्रसाद आणि पूजा असं पॅकेज डील घेतलं तर डिस्काउंट. आता पैसे दिसू लागले. आई सुखी दिसू लागली. 

पण खरा पैसा मिळवला तो पत्रिकेच्या धंद्यात. पत्रिका दाखवायला आलेला माणूस सहसा पेचात असतो. तो काही म्हणू ते करायला आणि सांगू ती किंमत मोजायला उदार होऊनच आलेला असतो. कान आणि डोळे सावध ठेवले तर या धंद्यात चांगला वाव आहे. समोरच्याची नाडी आणि दुखती नस ओळखता आली पाहिजे. काहीही आडाखे आणि कसलेही उपाय ठोकून वाटेल तेवढा पैसा मिळवता येतो. शिवाय भगव्या रंगातही जादू असते. बुवाकडे आल्यावरच आपले सगळे प्रश्न सुटणार असं येड्या-भाबड्या जनतेला वाटतं. त्यांना फक्त डोकं ठेवायला पाय हवे असतात. पुढे पुढे रोग बरा करण्यासाठी उदी द्यायला, भूतबीत काढायला, करणी केलेली काढायलाही मी कमी केलं नाही. माझं बरंच नाव झालं. हळू हळू गर्दी वाढू लागली. सगळं एकट्यालाजमेना झालं तेव्हा शिष्य मंडळी तयार केली. फक्त बडबड करून किती पैसा कमावता येतो हे बापाला कळलं असतं तर त्याला फेफरं भरलं असतं. 

जे आहे ते सगळं संपतं एक दिवस. बाप म्हणायचा. त्याची बत्तीशी खरी होती. एक दिवस आईला ताप भरला. बुवाच्या आईला डॅाक्टरला दाखवण्याचा प्रश्नच नव्हता. तसंच तिनं दुखणं अंगावर काढलं. बरी होतेय म्हणेपर्यंत एक दिवस तिने प्राण सोडला. काहीतरी बारकासा आजार होता. डॅाक्टरनं अर्ध्या दिवसात बरी केली असती. त्या दिवसापासून माझी मती फिरली. रात्रीची झोप गेली ती गेलीच. आईचाच नाही, एवढे दिवस फसवलेल्या अनेक खुळचट भक्तमंडळींचे चेहरे नाचायला लागले डोळ्यांसमोर. इच्छा मेल्या. वेड लागायची पाळी आली. धंदा शिष्यांनी पुढे चालू ठेवला. त्यांना नुकतीच चटक लागली होती. 

माझी अवस्था बघून एका शिष्याने मला कुंभमेळ्याला जायला सांगितलं. गंगेत ३ डुबक्या मारल्या की सगळी पापं धुवून निघतात असं सांगितलं. आज मी अडलेला होतो. मला त्याच्यावर विश्वास ठेवावासा वाटला. माझ्या भक्तांसारखा. मनाला शांती मिळेल अशी आशा वाटली. लुच्ची गोष्ट असते आशा. काहीही करवून घेते. 

मी आलो. पापं धुवायला निघालेल्या लाखो चिलटांच्या गर्दीत. गंगामाईनं पापं धुतली ती रोगाची लागण देऊन. असं तर असं. आता आजूबाजूचा सगळा कोलाहल एका एकसुरी कर्कश्श खरखरीत वितळून गेलाय. आमच्या रेडिओ सारखी खरखर. नाही.. महादेवाच्या पिंडीवर पडणारी ती न संपणारी संततधार.. टर्रर्रर्रर्र.. मनाची शांती आता चिरशांती बरोबरच येईल. 

मधुराणी 

०८.०५.२०२१

फोटो संपादन: शिल्पा केळकर 

फोटो: अमित उपाध्ये