अमेरिकेत भेटलेला बुद्धिस्ट

 ते दोन उंच मानेने डोलणारे ध्वज पाहून मला असे वाटले की ह्या दोन सौंस्कृतींचा मिलाफ असणारे असे काहीतरी लिहावे. वेळे अभावी नि खरे तर कामचुकार पणा अंगात भिनलेला असल्यामुळे एक पूर्वीचेच लिखाण वाचून दाखवत आहे. आशीर्वाद असावेत . 

अमेरिकेत भेटलेला बुद्धिस्ट

जगताना वेडेपणा करण्यात जी मजा आहे ना ती कशातच नसावी. म्हणजे मला जेवढे आयुष्य कळले, आणि मला माहिती आहे की मला कळलेले आयुष्य हे उगाचच "समिंदर मे खसखस" इतकेच आहे, त्यावरून तरी असे जाणवते की जो वेडावला तोच जगला. बाकीचे ते सारे, आले आणि गेले! आणि खरे म्हणजे प्रत्येक जणच कुठे ना कोठे तरी वेडेपणा करतच असतो.

वेडेपणा म्हणजे गैरकृत्य करण्याची मुभा असे माझे म्हणणे अजिबात नाही. उगाचच सकाळी सकाळी उठून एका पोलिसाच्या श्रीमुखात भडकावली, तर जे व्हायचे तेच होते. त्यात जगण्याची मजा कदापिही नाही. मला अध्याहृत असणारा वेडेपणा हा एखाद्या गोष्टीच्या आकंठ प्रेमात बुडाल्याने येणारा वेडेपणा आहे.

पावसाचे वेड असणारा माणूस हा, इतर मोसमात लोणावळ्याला जायच्या ऐवजी, पुढचे दोन दिवस मुसळधार पावसाची शक्यता जाहीर झाल्यावर लोणावळ्याला जायला निघतो. लोणावळ्याच्या ठेसनात उतरून तो गरम गरम वडापाव घेतो. सोबत कडक चहा मारतो. आणि मग संतत धार कोसळणाऱ्या बेरहम पावसात तो पायी चालत चालत तो खंडाळ्याला निघतो. मध्ये लागणाऱ्या असंख्य डबक्यातल्या थोड्या खोल अशा डबक्यात उडी मारतो. त्याला टपरीत अकंचुन करून बसलेले लोक हसतात पण त्याला त्याची परवा नसते. कारण पावसाचे असे दिवस दोन, चार वर्षातून एकदाच येणारे असतात. अशावेळी हसणारे लोक त्याच्यासाठी नगण्य असतात. तो केवळ आयुष्य जगत असतो.

ज्याला रौद्र निसर्गाचे वेड आहे असा माणूस डेथ व्हॅलीला अगदी जुलै महिन्यातच जातो. तेथे दुपारी पंचेचाळीस डिग्री असताना तंबू ठोकतो. आणि रात्रीच्या गर्मीत त्या तंबूच्या बाहेर खुर्चीवर बसून निव्वळ अंधारात दिसू शकतील असे तारे पाहतो. त्याला सेल फोन रेंजमध्ये राहायला त्याच्या मित्रांनी सांगितलेले असते. पण त्याचा अचानक आणि सोयीस्कर विसर याला पडलेला असतो. शेजारून खुळखुळ्यासारखा आवाज करणारा अत्यंत विषारी साप गेला तरी ह्याला त्याचे भान नसते. तो साप होता हेच मुळी त्याला नंतर पाहिलेल्या रेकॉर्डिंगमध्ये कळते. तो केवळ जगत असतो.

पण ही ऐहिक मजा झाली. ह्याच्यात भौतिक समाधान आहे. काहीतरी मिळवल्याचा आनंद ह्या लोकांच्या चेहऱ्यावर, पुढचे कित्येक दिवस दिसत असतो. आणि नंतर अनेक वर्ष पण या वेडेपणाच्या आठवणीनेही लोक भारावून जातात.

दोन हजार एक साली अमेरिकेत येऊन मला दोन वर्षे झाली असावीत. आणि माझा जॉब गेला. म्हणजे मी काही केले म्हणून तो गेला किंवा मी काही करतच नव्हतो म्हणून तो गेला असे नाही. कंपनीचे पैसे संपले आणि माल खपत नव्हता मग चालक वर्गाने कामगार कपात करण्याचे ठरवले. त्यात आमचा नंबर लागला. मग काही दिवसांनी मला एक नवीन कंपनीमध्ये जॉब मिळाला. तो मिळाला एकाच्या ओळखीने वैगेरे. पण तेथे माझी आणि फ्रॅंकची ओळख झाली. सहा फूट चार इंच उंची आणि एकशे वीस किलो पेक्षा जास्त वजन. त्यामुळे, फ्रॅंक, जितका उभा तितकाच आडवा पण होता. पहिल्याच दिवशी त्याला जेवायला जाऊया असे म्हणालो. फ्रॅंक म्हणालो येतो. तो आणि मी एका रेस्टॉरंट मध्ये गेलो, पण खाल्ले केवळ मीच. फ्रॅंक केवळ प्यायचा. वजन कमी करायचे म्हणून त्याचे लिक्विड डाएट चालू होते. त्याने पहिल्याच भेटीत त्याने छाप पडली होती.

पहिले काही महिने शिकणे शिकवणे चालू होते. फ्रॅंकला नवीन आलेल्या प्रत्येकाला काम समजावून द्यायला खूप आवडत असे. त्याच्याकडे तसे प्रेझेंटेशन तयारच असायचे. मला असे वाटले की मदत करण्याचे ह्या माणसाला वेडच असावे. एके दिवशी दुपारी साहेब निघाले. मला वाटले की जाणार असेल कोठे तरी. किंवा मैत्रीण वैगेरे असेल. पण तो म्हणाला की मोनेस्टरी मध्ये जात आहे. मग माझे कुतूहल चाळवले. मी त्याला दुसऱ्या दिवशी विचारले की बाबारे कुठली मोनेस्टरी. तो म्हणाला बुद्धिस्ट मोनेस्टरी आहे. खूप दिवस खूप काही विचारल्यावर कळले की फ्रॅंक स्वतः कॅथलिक आहे. पण त्याला कुठून कसे पण बुद्ध धर्माबद्दल कळले. त्या नंतर तो स्वतःच वेगवेगळ्या मोनेस्टरीजमध्ये जाऊ लागला. आणि त्या दिवसात तो वज्रपाणी नावाच्या मोनेस्टरी मध्ये जात असे.

फ्रॅंकला वेड म्हणजे निव्वळ वेड होते असे नाही. त्याला सामाजिक भानपण होते. वज्रपाणी मध्ये वार्षिक समारंभात एक मिरवणूक निघायची. सगळे जण नाचत गात त्यांच्या मेन हॉल कडे जात. त्या वर्षी कोणीतरी टूम काढली की आपण हवेत फुगे सोडूया. वार्षिक समारंभ असल्याने सगळ्यांना ते एकदम आवडले. जबाबदारी फ्रॅंककडे! दोन दिवस साहेब अखंड इंटरनेटवर काही ना काही शोधण्यात गर्क. दोन दिवसांनी पापडासारखा फुललेला चेहरा घेऊन आला. कोठून तरी दूरवरून फुगे मागवले होते. मी म्हणालो अरे इथली दुकाने काय जळली की काय? तो म्हणाला नाही, तसे नाही. पण हे फुगे काही वेळाने फुटतील, किंवा तसेच खाली पडतील. मग समुद्रात जातील आणि तेथले मासे फुगा खातील ते मारून जातील. म्हणून साहेबांनी बायो-डिग्रेडेबल फुगे आणले होते.

इतके वजन असल्यामुळे फ्रॅंकला पाठदुखीचा त्रास होता. डॉक्टरने वजन कमी कर म्हणून घोष लावला होता. फक्त लिक्विड डाएट ने होणार नाही म्हणल्यावर ह्या भाऊंनी घरीच जिमची मशीने आणली. तेवढे करूनही वजन हटेना. मग वज्रपाणीमध्ये आलेल्या कुठल्यातरी लामा साहेबांनी सांगितले की मेडिटेशन कर. त्याने वजन कमी होईल. त्यामुळे साहेब रोज ऑफिस वरून निघून वज्रपाणीत जायचे. रोजचे एक तास जाणे आणि येणे. तिथे काय मेडिटेशन करायचं देव जाणे. पुढे पुढे पाठदुखीच्या गोळ्या पण बंद केल्या होत्या. केवळ मेडिटेशन वरून सगळे चालते असे म्हणाला होता. मग कधीतरी रेकी शिकला. त्यानंतर मेडिटेशनची जागा रेकीने घेतली.

पुढे कधीतरी लिक्विड डाएट आठवड्यातून दोन दिवस बंद केले. तेव्हा कधीतरी जेवायला गेलो तर ह्याने चिकनची डिश मागवली. आम्ही बाकीचे अवाक झालो. म्हणालो हा बुद्ध, आता चिकन कसे खाणार बाबा. पण ह्याला त्याचे काहीच नाही. जेवण आल्यावर त्याने सगळ्यांना हात जोडायला लावले. आमच्या ग्रुपमध्ये एक दोन फिरंगी, एक दोन चिंके आणि मी भारतीय आणि फ्रॅंक अमेरिकन बुद्धिस्ट असे सगळे जण होतो. सगळ्यांनी हात जोडले. ह्याने भरल्या हॉटेलात उच्चं स्वरांत "देवा या चिकनला सदगती दे. पुढचा जन्म चांगला दे" अशी काहीशी प्रार्थना केली. आणि मग जेवण झाले.

फ्रॅंकचा मित्र डेविड सांगत होता. ते एकत्रच राहायचे. एकदा फ्रॅंकच्या घरी मुंग्या निघाल्या. डेविड म्हणाला की मला वाटले की आता हा अहिंसक बुद्धिस्ट कसे मुंग्यांना मारणार. मग डेविड त्याला निरखू लागला. फ्रॅंक थोडासा बावचळला. बाहेर झाडाखाली बसून थोडे मेडिटेशन केले. परत आला आणि जोर जोरात मुंग्यांना सांगू लागला "हे पहा हे घर माझे आहे. तुम्ही आज येथे आलात तर एक दिवस मी काही म्हणत नाही. पण उद्या गेला नाहीत तर मग मी तुम्हाला मारून टाकेन". मुंग्यांना काय कळले देव जाणे. दुसऱ्या दिवशी काही मुंग्या गेल्या नव्हत्या. मग साहेबांनी मुंग्या मारायचे औषध आणले आणि काम संपवले.

मिशिगन युनिव्हर्सिटीमध्ये कॉम्पुटर सायन्स शिकलेला फ्रॅंक, पैशाबाबत फारच ढिला होता. गरजू माणसाला लगेच मदत करायचा. बुद्धाने अशीच मदत केली असती असे म्हणायचा. पण या जगात बहुधा बुद्धाने पण त्याला "जरा पैशाचे नीट बघ" म्हणून सांगितले असते. क्रेडिट कार्डवर मोठे लोन झाले. ते फिटेना. फोनवरून लोकांना बिल देता येणार नाही असे सांगताना हा त्यांच्यासाठी पण प्रार्थना करायचा. मग एका दिवशी दिवाळे जाहीर केले. क्रेडिट कार्ड कंपनीने येऊन सगळी मालमत्ता ताब्यात घेतली. ह्याला त्याचे काही नव्हते. येणार पगार हा शांतपणे भाडे आणि गरजूंना मदत करणे यासाठी वापरायचा. का तर बुद्धाने हेच केले असते म्हणून! पुढे एकदा मी स्केटिंग करताना पडलो. तर मला त्याने गाडीत बसवून रेकी दिली होती.

दोन हजार बाराच्या शेवटाला एकदा फ्रॅंक भेटायचे म्हणाला. नाही म्हणणे शक्यच नसायचे! गेलो. तो म्हणाला की तो परत चालला आहे. परत म्हणजे कुठे बाबा? असे विचारले. तो म्हणाला की मिशिगनला जातो. तेथे आई वडील अजून आहेत. हे आमच्यातल्या कोणालाच ठाऊक नव्हते. तोपर्यंत ह्याची दोन पाठीची ऑपेरेशन झालेली होती. आता ह्यालाच मदतीची गरज होती. पण बुद्धाने आई वडिलांना मदत केली असती म्हणून साहेब निघाले होते. जाताना म्हणाला की आशिष परत भेट होणार नाही, आपली काळजी घे. आणि जमेल तेवढे बुद्धाचे आचरण कर.

परवा एडचा मेसेज आला. एड हा आमचा कॉमन मित्र. म्हणाला मी सांगितले होते ना तुला? मी म्हणालो काय? एडने आता पर्यंत दोन तीन वेळा लग्न केले होते त्यामुळे तशीच काहीतरी बातमी असेल असे वाटले होते. तो म्हणाला फ्रॅंक गेला. तीन वर्षांपूर्वीच गेला. रविशंकर किंवा त्यांची कन्या सुरेल सतार वाजवत असतानाच अचानक एखादी तार तुटल्यावर जसे वाटेल तसे झाले. वीणाताईंच्या यमनातला तराना मध्यातच बंद झाला तर जी हुरहूर लाग ना तशी हुरहूर लागली. शेवटची पाच वर्षे त्याने आई वडिलांच्या बरोबर घालवली. बुद्धाने आजच्या जगात जे काही केले असते ते सगळे त्याने केले.

वेडेपणा मी पण करतो. जगण्याचे असे मोहवणारे क्षण माझ्या आयुष्यात पण खूप आले आणि मी त्याबाबत देवाचा आभारी आहे. पण फ्रॅंक साहेबांच्या वेडेपणाला तोड नाही. त्यांचा फुगा खाणारा मासा आठवतो आणि हसता हसता डोळ्यातून पाणी येऊ लागते. आपल्या घरातून त्रासदायक भाडेकरूला निघून जा म्हणून सांगणारे आपण कोठे आणि मुंग्यांना पण एक दिवस मुहलत देणारा फ्रॅंक कुठे. भारतात जन्मलेला बुद्ध धर्म मला अमेरिकेत शिकवणारा फ्रॅंक हा खरोखरचा बुद्धिस्ट होता. माझ्यासारख्या दगडाच्या मनावर बुद्धाने केले असते तसे संस्कार करून गेला.