आमचा टिपलेला क्षण

 सकाळी ६ वाजता माझा फोन वाजला. बघितलं तर माझी ताई भारतातून कॉल करत होती. इतक्या सकाळी सकाळी ? म्हणून पटकन उचलला. आणि अपेक्षे प्रमाणे काहीतरी वेगळं आणि जे कायम नको असतं ते. “बाबांना काल निमोनिया डिटेक्ट झालाय, आणि ICU मध्ये ठेवलंय” माझ्या बाबांचं वय ८७. या वयात असं काही झालं कि काळजात चर्रर्र होतं. लगेच भारतात निघालोय, असं मला कधीच जमत नाही. काहींना काही इथे मागे लागलेले असते.  भेटता येत नाही म्हणून, एक खंत असते. अपराधी पणा असतो. आई बाबांची जबाबदारी ताई आणि कुमारांवर पडते. 

पण या वेळेस, ऑफिस मध्ये, फॅमिली emergency आहे असं लगेच declare करून, मी भारताचं तिकीट बुक केलं. ताईला पण बरं वाटलं.  २-३ दिवसात पुण्यात होतो. बाबांना जिथे ऍडमिट केलं तिथे, “पूना हॉस्पिटल” मध्ये पोचलो. बाबा स्टेबल आहेत असं सांगितलं होतं, पण तरी अजून ICU मध्ये आहेत. पोचलो तेंव्हा बाहेर माझी आई, माझेच एक दोन काका मामा. ओळखीचं मंद स्मित त्यांच्या चेहर्यावर पण काळजीचे सावट. मी आत गेलो. बाबा ठीक होते, बोलत होते. आलास का ? मग नेहमी प्रमाणे “कशाला आलास घाईने ?” त्यांचे नेहेमी प्रमाणे “अगदी सिरीयस असेल तर येत जा”. मग “फार वेळ आत बसू नका”, अशी नर्सची विनंती आली, म्हणून बाहेर आलो. 

 बाहेर बसलेल्या श्रीधर मामा ने विचारलं , कसा आहेस ? बरं झालं आलास. सगळे खूप वयस्कर झाले आहेत, पण लहान पणा पासून बघितल्या मुळे, चेहर्या मोहर्यात पडलेला फरक, खूप वर्षांनी भेटल्या मुळे चांगलाच जाणवतो. पलीकडे बसलेले काका, खूप ओळखीचा चेहरा असून सुद्धा, नाव मला काही केल्या आठवेना. माझ्या बाबांच्याच वयाचे, म्हणजे ८५ च्या वरती नक्कीच असतील. सडपातळ बांधा. बरेचसे केस गेलेले. पांढरी दाढीपण बरीच वाढलेली. साधी शर्ट पॅन्ट. चष्मा.  एक थोडा गौर वर्ण सोडला तर, माझ्या बाबांकडच्या कुटुंबातलं होते हे नक्की. ते पण अगदी ओळखीने, कुतूहलाने, खूप वर्षांनी मला बघितल्या सारखे माझ्या कडे बघून म्हणाले “कसा आहेस ?”. मी विचलित झाल्यासारखं दाखवीत. हळूच आईला विचारलं. तिने ओळख करून दिली.  हे गणेश काका. गणेशराव पाठक. माझ्या आईचे माहेरचे आडनाव पण पाठक. पण माझ्या माहेराशी काही संबंध नाही, असं आईने सांगितलं. १-२ वर्षांपूर्वी आपल्या जवळ आले राहायला. गाण्याची खूप आवड, गानवर्धनचं (माझ्या बाबांच्या संस्थेचं) काम करतात, लिखाण वैगेरे. चांगली मैत्री झालीय आता बाबांबरोबर. बाबांच्या या आजारपणात सुद्धा खूप केलं रे यांनी. आईने सांगितलं. 

काकांनी मला विचारले, कसे आहात ? रिया ऋत्विक काय करतात ? कॉलेज चाललंय चांगलं ? या प्रश्नावरूनच कळलं, माझ्या आई बाबांशी चांगली ओळख झालीय. मी पण खुशाली सांगितली. माझ्याकडच्या त्यांचा नजरेने मला काहीतरी विलक्षण वाटलं. जसं काही ते माझ्या कडून ते काहीतरी अपेक्षा करत होते. 

डॉक्टर आले, आत गेले आणि बाहेर येऊन आम्हाला सांगितलं. ठीक आहे तसं, पण अजून ३-४ दिवस, पूर्ण ताप उतरे पर्यंत आणि क्स-रे क्लिअर झाला कि, मग बाहेर आणता येईल. मग पुढचे काही दिवस, हॉस्पिटल मध्ये आमच्या सगळ्यांच्याच येऱ्या झाऱ्या चालू होत्या. हॉस्पिटल मध्ये कधीही गेलं कि, गणेश काका असायचेच कायम. खूपच जवळीक निर्माण झाली होती. बाबांची तब्येत आता थोडी थोडी बरी होत चालली होती. 

एकदा हॉस्पिटल मध्ये बाबांच्या खोली बाहेर, माझ्या आणि काकांच्या बऱ्याच गप्पा रंगल्या होत्या. गाणं सिनेमा, हल्लीची पिढी, पुढची पिढी. . असं बरंच काही. गाणं बजावण्याशी संबंध असल्याने आमचे बरेच कॉमन टॉपिकस होते. ते पण जगजीत सिंग चे फॅन. थोड्याच दिवसात गणेश काका माझ्या चांगल्या परिचयाचे झाले. त्यांना हवेत हातवारे करायची गंमतशीर सवय होती. ते बघून मी आईला म्हणायचो “लागले विमान चालवायला !” मग हॉस्पिटल मध्ये त्यांना आणणे आणि कधी कधी परत नेणे असे पण सुरु झाले. घरी कोण, तर एकटेच राहतात म्हणून सांगितलं होतं. तुमच्या घरापर्यंत सोडू का असं विचारालं तर कायम नको म्हणायचे. जवळच आहे, जाईन चालत.

एकदा काकांनी मला जाब विचारला. येत का नाहीस आई बाबांना भेटायला वरचेवर ? म्हातारे झाले आता दोघे. मी कारणं सांगायला सुरुवात केली, अशी सुट्टी मिळत नाही कायम वैगेरे. तर एकदम म्हणाले. “अरे पण जॉर्ज पण इमिग्रंट आहे ना ? त्याला पण कल्पना आहे फॅमिली emergency ची. द्यायलाच पाहिजे सुट्टी.”  माझ्या बॉस चे नाव काकांनी इतके सहज कसे काय घेतले, जसे काही मीच त्यांना सांगितले होते. मला शंका आली, यांनी माझ्या ब्यागेतल्या कागदपत्रांमध्ये बघितलं का काय. कारण पुण्यातल्या काँट्रॅक्टर्स ना द्यायला माझ्या बॉस ने काही डॉक्युमेंट्स दिली होती. आणि माझी सॅक मी सगळीकडेच न्यायचो. असंच एकदा लक्षात आलं , माझ्या फोन चा पासकोड त्यांना माहिती होता. विचारलं तर म्हणाले, अरे मी आपला अंदाज लावला, ऋत्विक रियाचे बर्थडेट वरून असणार, त्या वरून नंबर फिरवले. ते खरेच होते, माझा पासकोड मुलांच्या बर्थडे वरून होता. मला विश्वास बसला नाही, मला शंका आली कि त्यांनी बसल्या बसल्या माझा पासकोड लक्षात ठेवला होता . त्यांना स्पष्टं म्हणलं “पण काका असं दुसर्यांचा पासकोड बघायची सवय बरोबर नाही बरका !”  त्या दिवशी पण माझ्या लक्षात आले माझ्या सॅक मधले तुम्ही documents वाचले होते याच्या वर काका गप्प झाले. 

अशा अजून एक दोन प्रसंगाने मला काकांबद्दल मला निराशा उत्पन्न झाली. या म्हाताऱ्याला नाक खुपसयाची आणि चोंबडे पणा करण्याची वाईट सवय दिसतेय. माझ्या आई बाबांनी सांगितलेल्या माझ्या पर्सनल गोष्टी अगदी जाणूनबुजून लक्षात ठेवल्या सारख्या मला सांगायचे. अजूनही बुद्धी तीक्ष्ण आहे, पण जरा दुरुपयोगच चाललाय . या गोष्टी सोडल्या तर काका गप्पा मारायला मस्तच. मला एकदा त्यांनी विचारलं , काय म्हणतोय तुमचा मस्क ?! म्हणजे ? इलॉन मस्क रे ? टेस्ला, Space-X, हायपरलूप, न्यूरालिंक वैगेरे जोरात आहे ना. या काकांच्या एका वाक्याने मी चाट पडलो. या माणसाला हे कसं काय सगळं माहिती आणि लक्षात. या वयात मराठी वर्तमानपत्र हातात धरून, “कसं होणार या देशाचं” अशा तक्रारींशिवाय आजोबांकडे दुसरं काही नसतं. काकांच्या विलक्षण वाचनाचं आणि स्मरणशक्तीचं कौतुक वाटलं. मी म्हणलं “बरोबर आहे काका इलॉन मस्क च्या टेस्ला कंपनीने ने क्रांती घडवली. काका म्हणाले अरे तू त्याच्या पेक्षा त्याचं SpaceX आणि न्यूरालिंक कंपनी फॉलो कर. मला तर न्यूरालिंक बद्दल काहीच माहिती नव्हतं. तुम्ही त्याला ट्विटर वर फॉलो करता काय ? चक्क म्हणाले “हो करतो कि”. हसत म्हणलं, मला तर तुमच्या हातात फोन पण दिसला नाही. म्हणाले घरी आहे कि कॉम्पुटर. वरून मला म्हणतात, तू X ला फॉलो कर. मला काही कळले नाही. कोण X काका ? काकांचे आपले हवेत विमान चालवायला सुरुवात, कधी कधी काका असे असंबंध पण बोलायचे, दुर्लक्ष करायचो.  

 

त्या दिवशी रात्री, मी आणि काका, दोघं बाबांच्या इथे हॉस्पिटल मध्ये झोपलो होतो. त्यांना खूप आग्रह केला, तुम्ही घरी जा म्हणून, पण ऐकलं नाही त्यांनी. त्या रात्री मी बाबांची त्यांच्या रूम मध्ये काळजी घेत होतो. बाहेर आलो, तर माझ्या फोन वर एक टेक्स्ट होता, माझ्या अमेरिकेतल्या बँकेकडून. Thank you for confirming the transactions. एकदम भारतात क्रेडिट कार्ड वापरल्या मुळे, बँकेने security म्हणून फोन केला होता.  कॉल लॉग बघितला, तर माझ्या अमेरिकन बँकेचा इनकमिंग कॉल आलेला होता,  आणि चक्क कोणीतरी बोललं पण होतं. मी आत गेलेलो असताना, कॉल आला, घेतला म्हणजे नक्कीच काकांनी. आता मात्र मी वैतागलो. मी काकांना उठवलं, काका काय चाललंय हे ? तुम्ही माझे कॉल कसे घेता ? काकांनी सारवासारव करायचा प्रयत्नं केला. आणि एक मिनिट, तुम्ही आयडेंटिटी वेरिफिकेशन कसं काय केलंत ? last 4 digits of social security number, security questions. बँकेने विचारले असतील ना ? तुम्हाला कसे माहिती ? ते तर कुठे document मध्ये वैगेरे नाहीत. माझ्या बद्दल एव्हढं कसं माहिती तुम्हाला ? शेवटी काका माझ्या कडे स्मित हास्य करत म्हणाले, आता झोप,  उद्या बोलू. माझ्या घरी ये जेवायला उद्या रात्री. सांगतो तुला. 

दुसरा दिवस कसा बसा काढून , मी काकांनी दिलेल्या पत्त्या वर गेलो. माझ्या बाबांच्या घरापासून खरं म्हणजे खूप दूर होतं, अगदी एकाकी, सगळीकडे अंधार. इतक्या लांब हे चालत जायचे मी यांना सोडल्या वर ? माझ्या मनात उत्सुकता होती. घर अगदी जुनं असं होतं. थोडंसं अंधारलेलं आणि गूढ. काकांनी दार उघडलं. स्वतःच स्वयंपाक केला होता बहुतेक. घमघमाट आला. आत गेलो, तर एका कोपऱ्यात दोन फोटो बघून माझ्या अंगावर शहारे आले. माझ्या मुलांचे, ऋत्विक रियाचे फोटो. काका, माझ्या मुलांचे फोटो तुमच्या घरात ? हे काय आहे ? एकतर माझ्या प्रत्येक गोष्टीची तुम्हाला माहिती, अगदी सोशल security नंबर पासून आणि इथे माझ्या मुलांचे फोटो ? 

अरे सांगतो सगळं. बस तर जरा. ड्रिंक घेऊया. तुझी आवडती सिंगल माल्ट काढतो , ग्लेनलिवेट ! बरोबर ना ? म्हणजे माझ्या wisky चॉईस पण यांना माहिती. माझा एकच प्रश्नं, तुम्ही कोण आहात ? 

काकांनी  स्मित हास्य करत, माझ्या हातातला माझा फोन घेतला, आणि फोन वर बोट ठेऊन, फिंगर प्रिंट ने अनलॉक केला आणि माझ्या हातात दिला. मी थक्क झालो. म्हणजे माझी फिंगर प्रिंट आणि त्यांची सेम ? योगायोग ? मला म्हणाले, “आता तरी ओळखलस का ?” मला तर काही सुचत नव्हतं, थोडी भीतीच वाटायला लागली होती. हि काय भुताटकी आहे ? काका, कोण आहात तुम्ही. ? 

काका माझ्या डोळ्यात डोळे घालून म्हणाले , ओळख.  खरोखरच काहीतरी खूप ओळखीचं होतं त्यांच्या डोळ्यात. मग म्हणाले  “मी म्हणजे तूच आहेस रे ! स्वतःला ओळखलं नाहीस बघ !” 

म्हणजे ? 

मी म्हणजे तूच.  “सुधीर धर्माधिकारी”. हि गणेश पाठक माझी आयडी आहे रे. आपलं तिसरं नाव. गणेश , आठवतंय  ना ? चतुर्थीला जन्मं झाला म्हणून आईने ठेवलेलं. ते मी विसरून पण गेलो होतो. “आणि पाठक हे आपल्या आईचं आडनाव”. 

तुम्ही काय बोलताय काहीच कळत नाहीये काका . कसली आयडी ? आणि तुमचं नाव सुधीर धर्माधिकारी ? 

Back-to-the-future आवडता सिनेमा न आपला ? आठवतोय का ? 

आपला ? जसं काही आम्ही दोघांनी मिळून बघितला होता. 

तसा मी “बॅक टू पास्ट” आलोय बघ. २०५३  मध्ये एक जगाला हादरवणारी न्यूज येणार आहे. अरे त्या सिनेमा मध्ये दाखवल्या प्रमाणे, खरोखरच टाइम ट्रॅव्हल मशीन चा शोध लागेल. तुला त्या दिवशी म्हणलं ना तू X ला फॉलो कर. अरे तो X म्हणजे इलॉन मस्क चा मुलगा ! आणि मला आठवलं इलॉन मस्क ने त्याच्या मुलाचं नाव खूप विचित्र ठेवलंय. “एक्स ऍश A-१२” असं काहीतरी. तो मुलगा extraordinary आहे बघ. टेस्ला वैगेरे सोडून दे रे, इलॉनच्या SpaceX मुळे स्पेस डिस्कवरी मध्ये जबरदस्त क्रांती होईल, आणि नंतर त्याचा मुलगा न्यूरॉलिंक पुढे नेईल. आणि या दोन्ही मुळे मानव जातीचं एक कोडं कायमचं उलगडेल. Time is just a dimension, you can go back and fourth ! 

हे मी सुन्न होऊन ऐकत होतो. शब्दं नुसते कानावर पडत होते. काय बोलत होते काका !? मला हे सगळं खूप विचित्र वाटतंय. Fraud आहे हे. त्याच्यावर काकांनी माझ्या बऱ्याच सीक्रेट गोष्टी सांगायला सुरुवात केली, जुन्या बालपणाच्या, तरुणपणाच्या गोष्टी सांगितल्या. मी आ वासून ऐकत राहिलो.  धक्कयाने खुर्ची मध्ये खिळून बसलो होतो. माझ्या समोर मीच होतो. माझं वयस्कर स्वरूप. एकदम लक्षात आलं, काका ? मी तर एव्हढा गोरा नाही. काकांनी तो प्रश्नं अर्धवट तोडतच मला उत्तर केलं, अरे, इथे टाइम मशीन ने मी भूतकाळात आलो, तर असे थोडे फेरफार करता येणार नाहीत का ? डोळे सोडून. 

माझा अजूनही विश्वास बसायला तयार नव्हता. काका, मला नाही वाटत ३२ वर्षात हे असे काही होऊ शकेल. अरे, आत्ता वीस वर्षांपूर्वी तू STD / ISD लावत होतास टेलिफोन exchange मध्ये विनंती करून , नुसतं बोलायला, आणि आता विडिओ वरून बोलतोस बरोबर ना रोज ? हे जग म्हणजे एक भास आहे. तरी सुद्धा मानव जातीचा दिसू शकत असेलेल्या गोष्टींवरच जास्त विश्वास राहतो बघ. 

घे जेवायला. हरवलेला मी. माझ्याच हातचा मेक्सिकन राईस खात होतो. तो ओळखीच्या स्वयंपाकाचा वास माझ्याच हातच्या जेवणाचा होता.  काकांनी गप्पा मारायला सुरुवात केली. तर २२ जून २०४८ ला X चा ट्विट येईल, “Watch for it. Need volunteers for time-travel machine testing” , तिथे सगळं लिहिलं असेल नेहेमी प्रमाणे, “you can lose your life” वैगेरे. But dont worry, immediately apply करून टाक. मला माहिती आहे आपल्याला या गोष्टींची किती आवड आहे. 

एकतर हे तुला सांगायला आलो आणि दुसरं म्हणजे, आई बाबां बरोबर राहायला रे. तुला माहिती आहे किती मिस करतात आपल्याला ते. तुला जमत नाही येणं सगळं तिकडचं सोडून. तर त्यांची तेव्हढीच सेवा झाली. झाले आता दोन वर्ष इथे येऊन.  

हे सगळं सांगत असताना काका अस्वस्थ होताना दिसत होते. सारखे हवेत हातवारे. असंबंध बोलायला लागले होते. मधेच म्हणाले ती भिंत बघ. काय होतंय काका ? म्हणाले “फार alarms यायला लागले आहेत रे”.  कुठे ? फोन वर ? नाही रे. आता कसला फोन ? फोन चा जमाना कधीच गेला. आतल्या खोलीत जाताजाता, त्यांनी मला त्यांचा चष्मा काढून दिला. लाव म्हणाले. मी लावला तर, आजूबाजूला स्क्रीन आणि छोटे ड्रोन्स दिसायला लागले. काका हवेत हातवारे करायचे ते हेच operate करायचे म्हणजे. 

त्यांनी आत गेल्यावर सांगितले अरे न्यूरोलिंक वर instruction होती. Avoid meeting yourself, Do not take the risk! आणि मी घेतली. त्याचा काहीतरी प्रॉब्लेम झालेला दिसतोय. तुझ्या डोळ्यात रोखून बघितलं ना, तेंव्हा पासून काहीतरी होतंय. काकांना म्हणजे मलाच, मी त्या बेड झोपवले. मला म्हणाले मला जायला पाहिजे परत वर्तमानात. Hopefully जाताना काही प्रॉब्लेम होणार नाही. काका हातवारे करत, अस्वस्थ अवस्थेत पटकन बेडवर पडले. मला म्हणाले , Something is wrong, जायलाच पाहिजे. काही मिनिटात माझं शरीर गायब झालेलं दिसलं तर समज मी पोचलो, आणि या स्क्रीन वर इंडिकेशन येईल. नाहीतर … नाहीतर ? 

काकांनी काहीतरी शेवटचे हातवारे केले. आणि ते निश्चल झाले. अस्वस्थ होऊन मी इंडिकेशन ची वाट बघत होतो. पण शेवटी मेसेज आला.  “Transfer Failed!”  बेड वर काका तसेच होते. म्हणजे मी माझ्या म्हातारपणाच्या वर्तमानकाळात पोचलोच नाही. माझ्या शेवटच्या क्षणी, मीच शेजारी होतो. येताना माणूस एकटा येतो, जाताना एकटा जातो , या सत्याची हि वेगळीच प्रचिती. हॉस्पिटलला आणि घरी कॉल केला, सांगितलं “गणेश काका गेले”. 

दुसऱ्या दिवशी मला निरोप आला, काकांचे या जगात कोणीच नाही. शेवटच्या क्षणी तुम्हीच होता तेथे, तर, तुम्हीच अंत्यसंस्कार कराल का ? वैकुंठ स्मशान भूमीत मी माझ्यावरच अंत्यसंस्कार केले. अग्नी दिल्या दिल्या, माझ्या चष्म्यावर फोटो आला. मी आणि काका, मी आणि भविष्यातला मी, मी आणि मी. भिंतीकडे बघताना त्या उडत्या invisible ड्रोन ने कधी आमचा फोटो घेतला कळलेच नव्हते. हा “आमचा टिपलेला क्षण”. खाली मेसेज होता. 

Our Special Memory. Nice to Meet Myself Sudhir !