आवडता प्राणी

                         मला प्राण्यांवर प्रेम आहे. खरे पाहता प्रेम आहे असे म्हणण्यापेक्षा दया आहे असे म्हणणे अधिक उचित ठरेल. सर्व प्राणिमात्रांवर दया करावी अशा संस्कारातून आम्ही वाढलो. त्यामुळे माझे प्राण्यांबरोबरचे नाते हे दयेपुरतेच मर्यादित आहे. ते मी मायेमध्ये कधीच रूपांतरित होऊ दिले नाही. तसा मी प्राण्यांना आजिबात घाबरत वगैरे नाही बरे का.  काही लोकांना त्यांची किळस वगैरे वाटते तसे हि मला काही वाटत नाही. पण एखादा कुत्रा समजा शेपूट  हलवत जर  मागे मागे आला तर त्याला लगेच मी हाड हाड वगैरे देखील म्हणणार नाही. पण मी त्याच्याकडे पाहीन. हा आपल्यावर झडप तर घेणार नाही ना याची खात्री करेन.  जमल्यास काही तरी खायला देईन. थोडक्यात काय तर त्या मुक्या प्राण्याला मी माझी माणुसकी दाखवेन. पण हल्ली सगळीकडे जसा दिखावू प्रेमळपणाला ऊत आला आहे ते मला झेपणारे नाही. कारण माझ्या आत दडलेल्या आळशी प्राण्याला हे फारच लवकर लक्षात आले कि प्राणी पाळायचा म्हणजे त्याची किती मोठी जबाबदारी घ्यावी लागेल. आणि इकडे स्वतःचीच काळजी घेता घेता नाकी नऊ येतात. अशात अजून एखादी जबाबदारी गळ्यात बांधून कशाला घ्यायची. म्हणून पाळीव प्राण्यांच्या बाबतीत मी टाळीव  च असतो.

नाही म्हणायला आमच्या घरी म्हणजे माझ्या माहेरी दोन-तीन कुत्रे आणि एक मांजर राहून गेले. माझ्या आई वडिलांना भटक्या जनावरांवर फारच जीव आहे. एखादा  कुत्रा आधी घराबाहेर येऊन भिक्षां देही च्या अविर्भावात ताटकळत बसला. मग माझ्या आईचे ममत्व ओसंडून वाहू लागलेच समजा. मग ती रोज एखादी चपाती करून देईल. मग तो प्राणी हळू नियमितपणे घराच्या अंगणात येऊन बसू लागायचा. भटाला दिली ओसरी आणि भट हात पाय पसरी या म्हणीचे  उत्तम उदाहरण. आणि हे श्वानरुपी भट आमच्या अंगणात असे पसरायचे ना जणू काही घरावरती वारसा हक्कच सांगणार आहे. अधून मधून मग शेपूट हलवीत माझ्या आजू बाजूला चकरा मारत माझ्यावर बंधू प्रेम दाखवायचा प्रयत्न करायचे. मी पण तटस्थ राहून त्याच्या डोक्याला हात वगैरे फिरवायचो. पण एक मात्र नक्की ते औपचारिक होते. प्रेम मात्र नक्की नव्हते

अशीच एक मांजरी घरी येऊ लागली. आई ने तिला दूध देऊन लाडावून ठेवली. मग तिने पण घरी चांगलेच बस्तान बसवले. हिचे प्रेम करायची पद्धत वेगळीच होते. मी TV पाहत बसलो कि ती माझ्या मांडावा येऊन बसायची. माझ्या आईचे माझ्यावर लक्ष असायचे त्यामुळे पण अगदी सगळे काही कसे आलबेल आहे असे दाखवत मांजरीच्या डोक्यावरून हात फिरवायचो. मांजरीला ते फार आवडायचे. आणि ती माझ्या छातीवर तिचे पुढचे दोन पंजे ठेवून तशीच झोपायहची. प्राण्यांचा लाला कसा लागू शकतो हे त्यावेळी खरे जाणवले. पण मांजरीचे वागणे कसे शांत, संयत आणि मृदू होते. कुत्र्याचे मात्र तसे नव्हते. किती धसमुसळेपणा त्याचा. मी आलो कि दादा आला दादा आला अशा अविर्भावात मागे पुढे फिरेल. शेपटी हळवेल, अंगावर उडी मारायचा प्रयत्न करेल आणि कधी कधी जिभेने चाटायचा प्रयत्न कडेला. हे अतिरेकी दिखावू   प्रेम माझ्या संवेदनशील व्यक्तिमत्वाला कधी झेपले नाही.

              लग्न जुळवताना बायको नामक प्राण्याबरोबर गाठ जुळवताना दोन गोष्टी आमच्या जुळत नाहीत हे प्रकर्षाने जाणवले. मला खाण्याची आवड आहे आणि तिला स्वयंपाक फारसा येत नव्हता. आणि तिला कुत्र्यांची फार आवड होती ज्यांच्या बाबतीत माझा अलिप्तपणा जग जाहीर होता. पण सुदैवाने तिने माझा तो अलिप्तपणा बळजबरीने बदलण्याचा प्रयत्न कधी  केला नाही . कदाचित ती भूमिका पार पडणारी एक व्यक्ती आमच्या आयुष्यात नंतर येणार होती म्हणून असेल बहुदा. तर ती व्यक्ती म्हणजे माझी मुलगी एक दिवस अवतरली. तिचे पहिले ५-६ महिने झाल्यानंतर एक लक्षात आले कि तिला प्राण्यांचे स्टुफ्फेड तोय्स फारच आवडतात. माकड, कुत्रा असे प्राणी दिसले कि ती इतक्या जोराने हात पाय हलवायची कि जणू काही तिच्यामध्ये माकड च संचारले असावे. तेव्हाच मला एकंदर अंदाज आला कि माझ्या बायकोला एक साथीदार मिळाली आहे. विशेष म्हणजे या खेळण्यांचे  डोळे च इतके आकर्षक करतात ना कि लहान मुलांचे मन सहज आकर्षित होते. मग माझ्या नाही म्हणण्याचा किंवा डोळे वातारण्याचा काही फायदा च व्हायचा नाही. मग मला negotiate करावे लागे कि आता नको परत घेऊ, तू हे कर मग घेऊ वगैरे वगैरे. असे करून देखील काही महिन्यांनी छोटे मोठे असे कित्येक प्राणी तिच्या खोलीमध्ये नांदू लागले. आणि खेळण्यांमध्ये कुत्रे, मांजर, कोल्हा, वाघ, डॉल्फिन, हत्ती, अस्वल, रकून , डॉल्फिन सगळे जण जमा झाले. मग ती कधी घोड्यांचे केस विचारत, तर कधी माकडाला बाळासारखे झोपवत, डॉल्फिनला उडवत स्वतःला रमवू लागली. या सगळ्या खेळणी तिच्या बालपणीच्या आठवणी समृद्ध होऊन गेल्या. आणि एक जाणवले कि मनुष्याची नैसर्गिक ओढ हि निसर्गाकडे असते पण जीवन पद्धतीमुळे तो निसर्गा पासून दुरावला आहे

मुलगी जशी मोठी झाली तशा तिच्या अपेक्षा हि वाढू लागल्या. कारण निर्जीव खेळण्यांना कल्पनांनी जिवंत करून रमवणे म्हणजे अश्वत्थाम्यासारखे पीठाचे दूध पिऊन समाधान मानल्यासारखे आहे नाही म्हणायला आमच्या अपार्टमेंट जवळ काही खारी यायच्या. त्यांच्या मागे ती धावत जायची. ते दृश्य खरेच विलोभनीय असायचे. कधी ती किडे घेऊन पाळायची. कधी मुंग्याना पाहत बसायची. कधी गांडूळाला डिवचून ते कसे हलते ते पाहायची. आणि साधारण पाच वर्षाची असताना एक दिवस तिने तिचा एक प्रॉब्लेम सांगितला.  'मला प्राण्यांना हात लावायचा आहे. मग मी म्हणालो आपण तुला एखाद्या फार्म वर घेऊन जाऊ. तिथे प्राण्यांना हात लावता येईल. त्यावर तिचे उत्तर होते नाही. मला एखादा प्राणी घरात हवाय.

आता दोन बेडरूम च्या घरात कुणाला आणून ठेवायचे हा प्रश्नच होता. मग कसे बसे आमचे मासा घेऊन यायचे ठरले. पहिले काही दिवस ती जाम खुश होती. तिने मैत्रिणींना देखील आनंदाने घरी बोलावून दाखवले. त्या मैत्रिणी पण पहिले काही दिवस रोज येऊन मासा पाहून जायच्या. माझी मुलगी सुद्धा जाम समाधानी होती. पण ते काही दिवसच. एके दिवशी ती म्हणाली  'मला माशाला हात लावताच येत नाही'.  इतकी वर्षे software मध्ये राहून customer  requirement समजून ना घेता प्रॉडक्ट डिलिव्हरी करायचा अनुभव भरपूर घेतला आहे. पण तो अनुभव माझ्याच घरी येईल असे कधीच वाटले नव्हते. आता माशाला हात कसा लावायचा? म्हणून मी माशाला एका भांड्यात घेऊन त्याला हात लावू शकतो असे दाखवले. हे पण तिला exciting  वाटले. मला देखील आपण किती हुशार आहोत याचा अभिमान वाटले. पण काही दिवसांनी ती परत आली आणि म्हणाली

'हात लावता येतो पण हातात घेता येत नाही. त्याला हवे तसे प्रेम करता येत नाही'. आता हि तक्रार ऐकून आपल्या हुशारी ला मर्यादा आहेत हे लक्षात आले. कारण वडील म्हणून जी इमेज जपावी लागते. कारण बायकोला आपण काय आहोत याचा अंदाज आलेला होताच. पण जिला अजून आपण काही तरी वेगळे आहोत असे वाटते तिचे समाधान तरी करावे लागणार. दोन तीन दिवस आपण बघूया बिचार करू असे म्हणत मी टाळत राहिलो. आणि काय चमत्कार. देवाने एक दिवस प्रार्थना ऐकली.देवाने म्हणण्यापेक्षा त्या माशानेच प्रार्थना ऐकली असे म्हणणे योग्य ठरेल. कारण घरातल्या फिश टॅंक मध्ये माशाने आत्महत्या केली म्हणजे प्राण सोडला.

मला तर आयते कोलीत मिळाले. मी तिला सांगितले 'हे बघ एक साधा मासा आपण जागवू शकत नाही तर एखादा कुत्रा कसा सांभाळू शकतो? ती फार मोठी जबाबदारी असते.' काय कुणास ठाऊक श्वान प्रेमी बायकोच्या मनात काय आले. ती हि बोलू लागली ' कुत्र्याला शी शू साठी घेऊन जावे लागते. वेळेवर खायला द्यावे लागते. स्वच्छ ठेवावे लागते'.  हा कामाचा पाढा ऐकून मुलीला कळले कि बाबा यामधली कुठलीच जबाबदारी घेणार नाही. मग तिने हि  हट्ट सोडला.

        अधून मधून तिचे कुत्रा, हॅमस्टर, मांजर अशा प्राण्यांसाठीच्या विनवण्या येत राहिल्या. पण एक दिवस तर हद्दच झाली. तिने मला घोडा हवा आहे असे सांगितले. आता आली पंचाईत. शेवटी तिला माझ्या खऱ्या मर्यादा स्पष्ट कराव्या लागल्या. आणि घोडा पाळण्यासाठी तू राजाच्या घरी नाही तर आडनावाने कुंभार असलेल्या घरी जन्मली आहेस हे समजावले. फार विचाराअंती आम्ही तिला हॉर्स रायडींग चा क्लास लावला. एकंदर माझ्या मुलीचे प्राणी प्रेम हे किती दूरपर्यंत जाणार आहे आणि किती बदलत जाणार आहे याची मला कल्पना नाही. पण एक दिवस घोड्यावर बसून नवरा नावाचा प्राणी येईल आणि तिला घेऊन जाईल तेव्हा माझी मोठी जबाबदारी संपेल असे वाटते.